Het Leeuwensch stoomgemaal

 

De Leeuwensche Sluis

Wamel, Dreumel en Alphen hadden een eigen afwateringsgebied. Aan de oostkant van de polder Wamel lag de Hooge Zevend. Dit was  een dwarskade van de Waaldijk naar de Leeuwensche sluis. In die kade zat geen schutlaken. Evenwijdig aan de Hooge Zevend is de Leeuwensche uitvliet gegraven naar de sluis

Dit was de afwatering van de polders van Boven-en Beneden Leeuwen alsmede een stukje van Wamel en Puiflijk.

Polder van Leeuwen was 1100 hectare

Polder van Puiflijk  beslaat 200 hectare

 

Op 7 febr. 1881 stond er vermeld;

De Tijd- 9 febr. 1881

In de naburige dorpen Wamel, Dreumel en Alfen zijn in den jongsten tijd stoomgemalen voor waterlossing opgericht. Ook ons polderbestuur besloot zulk een gemaal te bouwen. Ged. Staten van Gelderland hebben dezer dagen dit besluit goedgekeurd, zoodat spoedig aanbesteding volgen zal.

Algemeen Handelsblad schrijft op 25 dec 1881:

Bij den Raad van State zijn Woensdag ingekomen negen koninklijke besluiten. Daarbij is aan den dorpspolder van Leeuwen vergunning verleend tot oprichting van een stoomgemaal binnen den tijd van twee jaren.

(Het zou tot 1913/1914 duren!)

 

Nieuws van de dag – 10 februari 1882

karnat

 

 

 

 

 

 

 

 

Nieuws van den dag – maandag 22 april 1901

In Maas-en-Waal kan men tegenwoordig het nut van stoomgemalen weer eens duidelijk leeren inzien. Terwijl het grootste deel dier streek diep onder water staat, is een ander gedeelte er bijna van bevrijd, bijvoorbeeld de Dreumelsche polder, waar men een stoomgemaal heeft. Ook te Leeuwen denkt men nu ernstig over den bouw van een stoomgemaal

Nieuws van de Dag- 9 mei 1902

De geërfden van den dorpspolder Puiflijk (Maas-en-Waal) hebben met 66 tegen 28 stemmen besloten vooralsnog niet met den polder Leeuwen gezamenlijk een stoomgemaal te bouwen, maar te wachten totdat de nieuwe Maasmond geopend zal zijn, hetgeen verandering in den waterafvoer kan teweegbrengen Het stoomgemaal is uiteindelijk gebouwd in 1913 na ernstig aandringen door de commissaris van de Koningin van de provincie Gelderland jhr. S. van Citters die het door kwelwater geteisterde gebied bezocht op 24 febr. 1910. Zie de informatie van de Schans. Door de wetering, die vlak langs de Nieuweweg bij dit gemaal uitkwam, werd water weggepompt uit de polders van Boven – en Beneden Leeuwen, Wamel en een stukje in Puiflijk.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nieuws van den Dag -16 maart 1906

Waterafvoer in Maas en Waal.

Gisteren is te Nijmegen de dezer dagen aangekondigde vergadering gehouden, waarin dit onderwerp is ter sprake gebracht door den Heer Van der Syp, burgemeester van Wamel ca. dijkgraaf van Maas-en-Waal. Na, zijne uitvoerig toelichting verenigde de vergadering zich, met bijna algemeene stemmen, met het volgende voorstel:

“De vergadering, doordrongen, van het nut der verbetering van de waterlossing der polders Leeuwen, Puiflijk, Druten, Afferden, Deest, Horsen, Appeltern en Altforst en zoo noodig Bergharen, voor zoover die gronden met voordeel op de Blauwe Wetering zouden kunnen lossen; „gezien de artn. 2, 16, 17en 18 van het reglement; „plaatst op de begrooting 1906/7 eene som van twintig centen per H.A. voor de hier voor genoemde polders, teneinde plannen te kunnen maken, voor een kunstmatig verbetering doormiddel van stoomgemalen, of dergelijke kunstwerken op de Leeuwensche en Blauwe Wetering; „terwijl de vergadering den heer voorzitter opdraagt eene commissie te benoemen, die deze plannen in den kortst mogelijken tijd, zoo mogelijk binnen 5 maanden, aan ons zal inzenden ter verdere behandeling; „deze commissie moet het recht hebben zich een deskundig te assumeeren, teneinde die plannen in overeenstemming te brengen met artn. 2 en 16 van het reglement”.Tot leden der bedoelde commissie werden benoemd de heeren: P. H. Noorduijn, dijkgraaf van het Rjjk van Nijmegen; H.W.J. O. van der Sijp, dijkgraaf van Maas-en-Waal; en P. G. de Leeuw, heemraad te Alphen.

Assumeren :Spelling van 1858

1) Aannemen 2) Toevoegen 3) Veronderstellen

Het nieuws van den dag : kleine courant 27 oct 1906

 

 

 

 

 

Het nieuws van den dag : kleine courant
• 26-01-1907

Noodzaak 4 gemalen in 22 jan 1907 blad 1

 

De provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant schrijft op 23 maart 1910:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het Nieuws van den dag 23 sept 1912

Het dagelijksch bestuur der gecombineerde waterloozing het Rijk van Nijmegen en Maas en Waal heeft de levering der te bouwen stoomgemalen aan de Leeuwensche Sluis en aan de Rijksche Sluis opgedragen aan Louis Smulders en Co. te Utrecht en Gebroeders Stork te Hengelo. Op 1 October 1913 moeten zij in werking zijn.

 

 

In 1913 / 14 werden drie gemalen gebouwd. Twee daarvan -het Leeuwsch- en het Rijksch gemaal-lagen in de buurtschap de Schans te Alphen nu gemeente West Maas en Waal. Het derde gemaal heette de Blauwe sluis en lag meer oostwaaards..

 

Het Leeuwensch gemaal met middenin de peilbuis met meetapparatuur die het peil in de wetering aangaf

 

Rechts het gemaal aan de Leeuwensche Wetering. Midden op de foto is in het midden de schoorsteen te zien van het Rijksch gemaal.  Links van deze schoorsteen is het huis van machinist Hent Daanen.

De boerderij links was van Frederiks. Achter de kar liep de zandweg richting Wamel.

De Leeuwensche Wetering met links het huis van de machinist

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant  schrijft op 21 maart 1913:

 

 

 

 

 

 

 

Machinist van het gemaal was Martinus Strijbosch.

Geboren te Gorichem  in 1878 en overleden in 1968 te Wamel.  Geboorte acte met mijn familienaam als een getuige. Mijn familie heeft lange tijd in Giorichem gewoond. Geboorteacte Strijbosch

Hij was bij opkomst voor de Nationale Militie  in 1898 van beroep stoker.

In 1901 geeft hij bij zijn huwelijk op dat hij stoker is bij het stoomwezen.

Bij de geboorte van een zoon in 1912 geeft hij op dat hij machinedrijver is.

In 1913 wordt hij benoemd als machinist bij het Leeuwensch stoomgemaal.

Getrouwd met Petronella Anthonia van Avezaath die Alphense van geboorte was. Volgens Mieke B. Strijbosch kreeg hij met haar 13 kinderen.

Later trouwde hij met Maria Geertruida Vervooren.

 

Echtpaar Strijbosch (1e vrouw)

 

 

 

 

 

 

 

 

Louis Smulders

 

De stoommachine kwam van de machinefabriek Louis Smulders in Utrecht.

De firma Louis Smulders & Co. is echter al ouder. De naamgever Johannes Ludovicus Smulders (Tilburg, 1839 – Utrecht, 1908) was onder meer met zijn broers Augustinus Franciscus (1838-1908) en Franciscus Hendrikus (1851-1915) werkzaam in het vaderlijk bedrijf, de firma W.H. Smulders te Tilburg. De broers werkten verder samen in Utrecht binnen de firma A.F. Smulders, totdat in 1880 Louis en broer Frans samen apart verdergingen onder de naam Louis Smulders & Co. Tien jaar later, in 1890, scheidden zich de wegen van beide broers, waarbij Louis onder de bestaande firmanaam verderging.

Villa Jaffa uit 1880. De voormalige directeurswoning

Onder de naam Louis Smulders & Co. en als machinefabriek Jaffa zou het bedrijf al spoedig goede naam en faam verwerven, onder meer met stoominstallaties en pompwerktuigen.

Voor de komst van machinefabriek Smulders was tegenover het terrein van de voormalige buitenplaats Jaff een pan- en tegelbakkerij onder de naam Jaffa gevestigd

Een andere succesvolle specialisatie betrof de vervaardiging van pompwerktuigen, al dan niet in combinatie met een door Jaffa geleverde stoominstallatie. Ook dit betrof een voor Jaffa oud product, waarmee circa 1882 al een begin werd gemaakt. Talloze gemalen in Nederland werden zo voorzien, maar het hoogtepunt vormt ongetwijfeld het Ir D.F. Woudagemaa bij Lemmer uit 1920, sinds 1998 Unesco-werelderfgoed. Het gemaal, dat bestemd was voor Frieslands boezem, heeft een capaciteit van 4000 m³ per minuut en bestaat uit acht centrifugaalpompen, twee aan twee gekoppeld aan vier stoommachines. Ook de ketelinstallatie was geleverd door Jaffa. Deze is ondertussen vernieuwd,

Het gemaal “Leeuwense Sluis” is gebouwd in 1913/14 en was voorzien van een stoommachine – merk Jaffa – gefabriceerd door Lowie Smulders te Utrecht. Deze machine was ± 200 pk en dreef rechtstreeks een centrifugaal pomp aan, die een waterverplaatsing had van ongeveer 250 m3 per minuut. Deze machine bemaalde de polders van Leeuwen Boven en Leeuwen Beneden, alsmede een stukje van Wamel en Puiflijk.
Dit gemaal werd door de machinist Strijbosch bediend en Win Savelkouls was hier stoker en tweede machinist. Johannes Henzen sr. en Jan van Toor waren stokers.

Win Savelkouls was hier stoker en tweede machinist. Johannes Henzen sr. en Jan van Toor waren stokers.

 

 

Links het Rijksch gemaal en rechts het Leeuwensch gemaal

 

 

Door de wetering, die vlak langs de Nieuweweg bij dit gemaal uitkwam, werd water weggepompt uit de polders van Boven – en Beneden Leeuwen, Wamel en een stukje in Puiflijk.

figuur1-2

Het Leeuwensch gemaal uit 1913 (nu Brasserie ’t Anker)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De gemalen werden gestookt met grote brokken of bonken vette kolen. Vroeger ± 1920 kwamen de schepen met de kolen vlakbij de Sluis. De kolen werden dan opgeschept in zakken. Oudere mensen moesten scheppen en de jongere – o.a. de gebroeders Henzen – droegen de kolen zo naar de kolenloodsen. Later legden de schepen aan bij het Schanse veer (bij de loswal). In het veerhuis bij de fam. Savelkouls-van Teeffelen werd dan ingeschreven voor het vervoer met kar en paard om de kolen op de plaats te brengen. Ingeschreven werd dan door Engelbart en Gerrit Smits enz.. Tinus Smits heeft ook nog gereden. Toen was hij nog maar een jongen van ongeveer 15 jaar.

1944-leeuwens-gemaal

Een verkenningsvoertuig op 20 sept 1944. Informatie van Ben van Dijk                      Staand en daarvoor zittend 2 zoons van burgemeester de Leeuw;- resp. Antoon (boven)  en -Gerrit/Gerard (onder).  Midden met grijze jas: Jozef Coppens met latere echtgenote Cor Story. Politieman onbekend. In overall rechts vooraan: Hendrik Daanen (machinist Rijksch gemaal) daarnaast The van Rooy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In de oorlog hadden de mensen maar bonnen voor een beetje kolen. Dan gaf de burgemeester wel eens extra bonnen uit voor zieke mensen en die werden dan ook wel bij de stoomgemalen gehaald.

 

 

 

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Brasserie het Anker. Links de voormalige machinekamer middenin de gedeenksteeen

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Ketelhuis en rechts kolenloods

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Het gemaal is in 1954 gesloopt d.w.z. dat de schoorsteen verwijderd is en de stoominstallatie is afgevoerd als schroot. Daarna heeft het nog dienst gedaan als woning voor Koos van Heck. Later heeft zijn broer Janus van Heck er een snackbar van gemaakt. De familie Bernard Story heeft deze ook nog wat jaartjes verzorgd. In december van het jaar 1979 is het verbouwd en geopend tot ‘Disco-Bar-Dancing De Schans’. Zo kan men het nu nog zien staan aan de Schans. Later werd de naam veranderd in ’t Anker. Sinds februari 2010 is hier Brasserie ’t Anker gevestigd

 

Informatie van diverse mensen die daar bekend waren

 

In de gevel van het gemaal is een hardstenen gedenkplaat aangebracht, waarvan de tekst luidt: ‘STOOM GEMAAL LEEUWENSCHE SLUIS / 1913 / P.H. NOORDUIJN EN P.G. DE LEEUW J.AZ. / VOORZITTERS / W.J. VERSTRAATEN ONDERVOORZITTER / P.W. KLEIJNEN / A.J. BEIJER / G.J.V.D. ZANDT HEEMRADEN / A.C. KRIJNEN / W. VERHEIJEN / V. HASSELT EN DE KONING CIV. INGS’.

De gedenksteen (moet nodig beter leesbaar gemaakt worden!)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Veel informatie heb ik gekregen van Hans Reijnen.

Via een medewerker van Royal Haskoning (M. Janssen)  kwam ik in bezit van het bestek voor de drie te bouwen stoomgemalen.

Bestek 3 gemalen

Het Leeuwensche gemaal, Het Rijkschgemaal  en Gemaal de Blauwe sluis worden in 1955 verkocht.

 

Via de webssite  (Gesloopte) (oude) gemalen (watertorens.eu) kwam ik onderstaande foto tegen van het Leeuwensch stoomgemaal. De schoorsteen erachter is van het Rijksch gemaal  en links naast de oude boerderij is nog het stukje schoorsteenpijp van het stoomgemaal van Maasbommel te zien.

Als je inzoomt op de foto zie je een paard en wagen van de olieboer. Hij komt petroleum brengen voor  huishoudelijke taken (verlichting en kook) maar ook om het vuur in de ketel te ontsteken. Elektriciteiten van de PGEM kwam pas  in de jaren vijftig!!!!!  Onrendabel gebied.

Toch mooi dat er af en toe nog oude foto’s opduiken. Van de technische installatie  heb ik nooit wat kunnen vinden. Maar wie weet????