Besluit eigen verantwoording voor de polder
Arnhemsche courant 13 nov 1879
De Alphense sluis
Dit was de afwatering van de polders van ……………
Al lang voor de bouw van het Dreumelsche stoomgemaal in 1846, stond er in Alphen een waterwindmolen. Dit was een achtkantige windmolen om het teveel aan water af te voeren naar de Maas. Zie http://stoomgemalenmaasenwaal.nl/de-molens-van-alphen/
De Alphense molen
Deze molen is oorspronkelijk gebouwd in 1791 door Migiel Schoonwater uit Uden voor F10600,-. Het was een molen met het scheprad principe en deze was in staat om het water 1,5 meter ?? hoger af te voeren. Maar men was toch niet zo tevreden. Daarom werd deze molen in 1819 met een hellend scheprad van A.G. Eckhardt.(1740-1810) uitgevoerd. Door het grote succes van het Dreumelsche “meschien” die drie polders droog kon houden dacht men ,en dus ook voor de polder van Alphen, werd al in 1847 besloten om ook deze molen te verkopen. Hij werd afgebroken en overgebracht naar Winssen waar hij verder als molen voor het malen van graanprodukten tot op de dag van vandaag gebruikt wordt.
Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant schrijft op 08-03-1858:
Het BESTUUR van den MOLENPOLDER van Wamel, Dreumel en Alphen , zal op Dingsdag den 23 maart l858, des nademiddags om 4 ure, ten Herberge van de Wed. A. VAN WELIE te Dreumel, in het Openbaar
Verkoopen:
- De OPSTAND van een buiten werking gestelden zwaren en goed onderhouden
Wind-Watermolen, staande onder Alphen, digt bij de Rivier de Maas, waarvoor ook gelegenheid is om ter plaatse, een of ander Fabriek aan te leggen.
- Eene daarbijstaande LOOTS met eenige voorraad HOUT.
Dagelijks te bezigtigen; inlichtingen te bekomen bij het Bestuur; en de conditiën te lezen bij den ondergeteekenden Secretaris te Wamel.
Het Bestuur van voornoemden Polder,
- A. VAN GRUIJTI1UIJZEN, Pres.
- VAN BEERS, Secr. (3798)
De molen wordt dus verkocht.
Bij de rode pijl staat: Alphensche watermolen bij Morthuizen uit de gemeente atlas van 1868.
Hij zou al zijn verkocht en verplaatst in 1868!!
Een beter beeld geeft een PDF. Alphense molen in PDF
Zaturdag 9 December 1871
Men meldt ons uit Maas en Waal:
Voor Ongeveer vier maanden is hier een heemraad overleden, die te Alphen en Maasbommel wachtpost had, hetwelk bij ijsgang en hoogwater het meest bedreigde punt aan de Maas is. Hoewel de vorst nu reeds met zulk eene hevigheid is ingevallen en de rivier met ijsschollen overdekt is , heeft de dijkgraaf nog geene vergadering van het gecombineerd college belegd , om volgens artikel 16 van het geldersch polderreglement eene voordragt op te maken voor de vervulling der opengevallen plaats van heemraad. Wel is waar is men in Maas en Waal aan dergelijk onverantwoordelijk uitstellen sinds lang gewoon , maar toch begint in dit geval de toestand bezorgdheid te baren, en men vraagt zich hier teregt af, welke gevolgen dat dralen wel na zich zou kunnen slepen.
Het Dreumelsche meschien was onvoldoende krachtig om de drie polders van Dreumel, Wamel en Alphen watervrij te houden.
In 1877 komt Ir. Fijnje met een plan om een stoommachine te plaatsen om in gewone tijden voor het wegpompen van 300m3 in de minuut tot een hoogte van 2 meter en bij meerdere hoogte dan 3 meter op te brengen 200m3 in de minuut. Op deze kaart staat de oude geamoveerde watermolen nog aangegeven.
In PDF
De beschrijving van het plan in PDF:
Gewijzigd plan en begrooting der kosten tot verbetering der waterlossingen en inlating van rivierwater tot vruchtbaarmaking van de landen van het district van het Rijk van Nijmegen en van Maas en Waal.
Uitgegeven door Tiel A. van Loon 1877 : 1877 Plan Fijnje Polder Alphen
Het Nieuws van den Dag 6 mei 1878
Door geërfden van de polders Dreumel, Wamel en Alphen is in beginsel besloten nog een stoomgemaal voor den molenpolder te stichten. Men is het echter over de plaats waar het stoomgemaal zal staan, niet eens kunnen worden, zoodat de uitvoering van het besluit nog wel eenigen tijd op zich zal laten wachten.
Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant 22-03-1879
Dezer dagen er een belangrijke schikking tot stand gekomen, die van gunstige gevolgen zal zijn, zoo wij hopen, voor de daarin betrokken polders
Sedert jaren waren de polders van Wamel en Alphen met den onzen vereenigd, onder den naam van den „molenpolder” en hadden ze voor gemeenschappelijke rekening, één stoomgemaal in gebruik, tot afvoer van het overtollige kwel- en regenwater. Op den duur bleek dit echter niet voldoende te zijn. Bij hoogen rivierstand moest de machine dikwijls stilstaan, als niet bij machte het water zoo hoog op te werken en uit te loozen. Ook was de oppervlakte der 3 polders te uitgestrekt, dan dat de aflossing met den gewenschten spoed krachtig genoeg kon plaats hebben. Vooral de laatste 3 jaren hebben de grondeigenaars daarvan droevige ondervindingen opgedaan, terwijl thans, het 4e jaar, de binnenvelden nog het voorkomen hebben van een open zee en de kwel, hoewel het stoomgemaal in werking is, nog hoegenaamd niet afneemt. Ten einde in dezen toestand verandering te brengen,
waren de belanghebbenden reeds eenigen tijd op maatregelen bedacht, die daartoe strekken konden. Op afzonderlijke geërfdendagen onlangs gehouden werd besloten, de zaak commissoriaal te behandelen, en langs dien weg is gisteren een overeenkomst getroffen, waarbij aan den dorpspolder van Alphen f 12,000 zal worden uitgekeerd voor afstanddoening van het gemeenschappelijk gebruik van het stoomgemaal. Het reeds aanwezige stoomgemaal is door onzen polder overgenomen voor f41,500; terwijl nu door Wamel en Alphen ieder afzonderlijk een nieuw stoomgemaal zal worden opgericht. Algemeen leeft men in de verwachting dat deze verandering een afdoende verbetering voor dit gedeelte van Maas en Waal zal ten gevolge hebben.
Zoodra de uitslag der genomen besluiten bekend was, werden in de nabijheid van het stoomgemaal vreugdeschoten gelost.
Nieuwe Amsterdamsche Courant 17 Maart 1880
ALFEN (a/d Maas),
Ten gevolge der ontbinding van het vroegere waterschap “de Molenpolder”, bestaande uit de polders Wamel, Dreumel en Alfen, werd indertijd besloten tot oprichting van nog twee stoomgemalen, bij het reeds bestaande, zoodat elk der genoemde polders een eigen gemaal zou bezitten. Het bestaande viel, bij de akte van scheiding aan Dreumel ten deel; het nieuwe voor den polder Alfen is reeds gereed, en dat voor den polder Wamel zal binnen enkele dagen ook voltooid zijn. Opmerking verdient dat bij elk dezer stoomgemalen een afzonderlijk stelsel gevolgd wordt. Dreumel werkt met een perspomp, Wamel met 2 schepraderen, en Alfen volgens het centrifugaal systeem.
Het gemaal is uiteindelijk gebouwd rond 1880 en het ligt op de grens van de polders van Dreumel en Alphen.
Er werd dus besloten om een eigen stoommachine voor de polder van Alphen te bouwen. Voor dit stoomgemaal koos men een centrifugaalpomp die pas goed tot ontwikkeling was gekomen. Hoe het oorspronkelijke stoomgemaal van 1880 eruit heeft gezien is niet bekend. Het had een stoomketel, stoommachine en een centrifugaalpomp. Welk type of uit welke fabriek is niet bekend.
Dit stoomgemaal werd in Alphen gebouwd in 1880, op de plaats waar nu het elektrisch gemaal staat, op de grens van Dreumel en Alphen.
Nieuws van de Dag 3 september 1879:
Had men te Alphen jaren lang veel last van het kwel en regenwater, onlangs besloten de geërfden tot oprichting van een stoomgemaal. Bij de daarvoor gehouden publieke aanbesteding was de hoogste inschrijver de heer P. A. van Regenmorter, te Rotterdam, voor F 25.510,- en de laagste inschrijver de Heer J. van den Berg, te Dreumel, voor F 10.790.-
Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant 05 febr1880
Het Nieuws van den Dag 25 maart 1880
Het Algemeen Handelsblad schreef op 15 april 1880
Op 17 december 1880 stond er in de courant dat de toekomst heel rooskleurig zou zijn:
De Zuid-Willemsvaart schreef op 15 febr 1893:
Dit soort berichten kwam ik wel vaker tegen in oude kranten. Of er toen ook al extra schuiven waren geplaatst is mij niet bekend. De sluisdeuren waren bedoeld om bij hogere Maas waterstand vanzelf dicht te gaan. Ze waren V- vormig geplaatst.
De gerepareerde sluisdeuren bij stoomgemaal De Tuut
Het wassende water duwde de deuren dus dicht. Dit is nog te zien bij stoomgemaal De Tuut als je met het rondvaartbootje door de sluis heen vaart.
Op een stukje video zijn de twee zware deuren te zien die nu geblokkeerd open staan.
De werkgroep Historisch Alphen aan de Maas heeft veel informatie verzameld over de diverse overstromingen.
http://www.alphenaandemaas.com/WHAM/WHAM_Watersnood/1855_Watersnood.html
Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant schrijft op 23 maart 1906
Er is slechts één foto van het stoomgemaal maar of dit de originele uitvoering van het stoomgemaal is blijft onduidelijk.
Gebouwd in 1880
Men ziet de hoge machinekamer en rechts de schoorsteen en daarnaast zal de kolenloods hebben gestaan. In alle lectuur wordt gemeld dat het stoom- gemaal met een centrifugaalpomp uitgerust was. Voor die tijd een unicum!De schoorsteen (rechts nog net te zien) was op een zware vierkante fundering gebouwd en uitgevoerd met een stookgat en afsluitluik..
In 1915 is er een nieuw stoomketel geplaatst. De vorige ketel zou dan 35 jaar meegegaan zijn. Meestal is een ketel dan wel op hoewel de ketels van stoomgemaal De Tuut in 2018 al 100 jaar zijn.
.
De zoon van Jan Last werd ook machinist. In 1906 was hij in militaire dienst en hij was volgens zijn dienstkaart machinist A van beroep. Hij is tot de bouw van het nieuwe gemaal Quarles van Ufford in 1953 machinist gebleven. Het oude stoomgemaal is toen afgebroken.
Has Last in 1950 (fervent jager)
De broer van Has was Albert Last en hij was stoker op het gemaal.
Het is een Stork Stoommachine met zo te zien het Stumpf gelijkstroomtype en als je de foto sterk vergoot zie je de uitgaande as naar de lucht- en koelwaterpomp ofwel de natteluchtpomp.
De machine had een vermogen van 90 pk
De sluisdeur tijdens de sloop in 1952
Met de uitvoering van de ruilverkaveling werd het oude stoomgemaal overbodig en dus werd het gesloopt. Ik vond nog een foto via de familie.
Sloop sluis met deur Alphense Wetering
Een luchtopname laat de situatie zien nadat het oude gemaal gesloopt was.
De woning van de machinist vroeger met in het verlengde de kolenloods
Oude machinistenwoning
De huidige woning gerenoveerd
Plattegrond: Situatie stoomgemaal Alphen
Wie maakte deze tekening ter gelegenheid van het 25 jarig bestaan van het verbouwde gemaal in 1941?
De tekening toont de achterzijde van het gemaal met het krooshek en de inlaat onder het gewelf. Links op de foto staat de kolenloods afgebeeld met duidelijke ventilatiegaten in de wanden. De schoorsteen is op een stevige vierkante fundering opgetrokken. Er zullen wel veel heipalen onder verwerkt zijn.
Naast de schoorsteen is het kleinere gebouw van het ketelhuis te zien. Rechts daarnaast was de machinekamer. Dit was meestal het hoogste gebouw. Waarom dit zo was is mij niet duidelijk. Misschien voor de afvoer warmte van de stoommachine.
In het verlengde van de kolenloods links naast de schoorsteen (niet te zien op deze tekening) staat de woning van de machinist. Deze is dus nog steeds aanwezig en bewoond.
De schoorsteen van het gemaal in Winschoten en Mastenbroek hebben een zelfde bouwwijze. In deze ruimte kwamen de rookgassen uit de ketel en bij voldoende trek gingen deze omhoog.Voordat de ketel opgestookt werd maakte men in deze ruimte met takkenbossen een flink vuur zodat er trek ontstaat en de rookgassen uit de ketel worden weggezogen. Bij stoomgemaal De Tuut doen ze dit met een kacheltje dat ik tijdens een van mijn vakanties vond op een stort bij een camping.
Stoomgemaal Winschoten
Stoomgemaal Mastenbroek
Aanmaakkacheltje voor trek in de schoorsteen bij De Tuut
De verticale zuigbuis van de centrifugaalpomp bij een inspectie
In dit gewelf onder de machinekamer bevond zich de aanzuig van de centrifugaalpomp. Het gemaal stond naast iets achter de dijk. De persbuis van de centrifugaalpomp stak waarschijnlijk door het dijklichaam en kwam uit op een uitvliet door de weilanden naar de Maas.
Het nieuwe gemaal Quarles van Ufford gebruikt ditzelfde afwateringskanaal.
Uitvliet naar de Maas
Einde van de oude Wetering na alle ingrepen in de polders.
Huidige plattegrond met afwaterig docx
Jan Last was de eerste machinist van dit gemaal.
Andere stokers waren Piet van Tuil en The van Ooijen.
Wat de stoom is voor de industrie, is het adverteren voor den handel: de groote beweegkracht.